Het gemeentefonds vormt de kern van de financiële relatie tussen het Rijk en de gemeenten. Het is een complex systeem dat bedoeld is om ervoor te zorgen dat gemeenten voldoende middelen hebben om hun taken uit te voeren en de lokale belangen te behartigen.
De gemeentelijke financiën zijn voor ruim 60 procent afhankelijk van de inkomsten uit het gemeentefonds. Deze inkomsten zijn niet direct beïnvloedbaar door ons als individuele gemeente, maar worden door het Rijk bepaald. Een belangrijk probleem is de onvoorspelbaarheid van de financiële middelen die gemeenten ontvangen uit het gemeentefonds. De verdeling van deze middelen is gebaseerd op een complexe formule die rekening houdt met factoren als het aantal inwoners, de sociaaleconomische status van een gemeente en de uitgaven van voorgaande jaren. Dit leidt tot fluctuaties in de inkomsten van gemeenten, waardoor het lastig is om lange-termijnplannen te maken en financiële stabiliteit te waarborgen. Deze onzekerheid belemmert het vermogen om efficiënt te plannen en investeren. Daarnaast speelt ook de mismatch tussen de taken en verantwoordelijkheden die gemeente heeft en de beschikbare financiële middelen.
Op drie tijdstippen in het jaar publiceert het Rijk informatie over de gemeentefonds-uitkeringen: in mei op basis van de Voorjaarsnota, in september op basis van de Miljoenennota en in december, ter afronding van het lopende jaar, op basis van de Najaarsnota.
In de meicirculaire is de gemeente voor het laatst geïnformeerd over de omvang en mutaties van de uitkeringen uit het fonds. De uitkeringen uit het gemeentefonds in de programmabegroting 2025-2028 zijn berekend op basis van de meicirculaire gemeentefonds 2024. In de meicirculaire wordt de toename van het gemeentefonds aangepast op basis van de actuele en verwachte loon- en prijsontwikkeling. Dit is waar nodig in de programmabegroting verwerkt. In de laatste budgetbrief is de gemeenteraad uitgebreid op de hoogte gesteld van de laatste ontwikkelingen.
Afgelopen voorjaar is er door de formerende partijen een hoofdlijnenakkoord gesloten. Belangrijke punten uit dit akkoord die onze gemeente kunnen raken zijn onder andere asiel en migratie, de voorstellen op het gebied van duurzaamheid, bezuinigingen op Rijkssubsidies, het vervallen van de extra bezuiniging op de Hervormingsagenda Jeugd, de collectieve korting op de SPUK-gelden van 10%, extra middelen voor woningbouw & infrastructuur en de maximalisatie van de OZB.
Het hoofdlijnenakkoord is zoals de titel zegt op hoofdlijnen. Er staan nog vele vragen open hoe deze hoofdlijnen precies uitpakken voor onze gemeente en de beschikbare middelen. Details kunnen hierbij een groot verschil uitmaken. De Rijksbegroting 2025 en de komende circulaires kunnen wat dat betreft belangrijke ijkpunten zijn voor de verhoudingen tussen Rijk en gemeenten voor de komende jaren.